फ्याक्टचेकः नतर्सिनुस्, आकाशबाट भयानक ठुल्ठुला असिना खसेको होइन, भाइरल भिडिओ एआई सिर्जित हो

के फेला पर्यो

• एउटा भिडियोमा ठूलो ठूला असिना (hail) खसिरहेको दृश्यहरू सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बनेका थिए, जसले “भयानक असिना खस्एकै !” भन्ने दाबी समावेश पाएका थिए।
• अनुसन्धानकर्ताहरुले पत्ता लगाए कि यो भिडिओ नयाँ होइन — उदाहरणका लागि Newschecker ले यस्तो दाबी गरेको छ कि यो भिडियो भारतको महाराष्ट्र वा तेलङ्गानाबाट भन्ने दाबी गलत हो । त्यो भिडियो असलमा Chitwan जिल्लाको नेपालबाट हो ।
• यसरी, “नयाँ घटनाको यस्तो ठूला असिना खसाइ” भन्ने दाबी गलत (फेक) हो भन्ने निष्कर्ष निस्कियो ।

के नकारिएको छ / के थाहा छैन

• भिडियो मूलतः नेपालबाट भएता पनि “भविष्यमा वा अहिले ठूला असिना खसेको” भन्ने दाबीलाई प्रमाणित गरिएका छैनन् ।
• त्यस भिडियोमा एआई-सिर्जित भन्ने ठोस प्रमाण वा खुलासा उपलब्ध छैन । अनुसन्धानहरुले “पुरानो भिडियो” भन्ने देखाएका छन्, तर एआईले सिर्जित हो भन्ने प्रत्यक्ष स्रोत भेटिएका छैनन्।
• त्यसैले “एआई द्वारा बनाइएको भिडियो” भन्ने कुरा पूर्णरूपले प्रमाणित गरिएको छैन — अर्थात् दाबीले गरेको “एआई सिर्जित” भाग खास नजरले जाँचना बाँकी छ।

किन सजग हुनु पर्छ

• आजकल एउटा खतरनाक प्रवृत्ति देखिएको छ जहाँ एआई-सहायता प्राप्त उपकरणले फोटो/भिडिओलाई ठ्याक्कै यथार्थजस्तै बनाउन्छन् ।
• सामाजिक सञ्जालमा एउटा दृश्य यथार्थभन्दा धेरै आकर्षक पनि हुन सक्छ, तर स्रोत, स्थान, समय जाँच नगरी साझा गर्नुले गलत सूचना फैलन सक्छ ।
• तपाईँले भिडियो हेर्दा ध्यान दिनु पर्ने कुराहरुः दृश्यमा अचम्मको रुपमा केही “अर्को संसारको” जस्तो देखिनु, स्रोत नदेखिनु, पुष्टि नभएको स्थान/समय बतिनु ।

सजग हुनका लागि सुझावहरु

1. भिडियो/तस्विरमा बताइएको स्थान, समय र घटना सबै मिल्दोजुल्दो छन् कि छैनन् जाँच गर्नुहोस्।
2. त्यस दृश्यलाई ठूलो मिडिया संगठनहरुले भने कभरे गरेका छन् कि छैनन् हेर्नुहोस्।
3. कुनै स्रोतले “एआई-सिर्जित” भनेर खुलाएको छ भने-भने त्यसको प्रमाण खोज्नुहोस् (जस्तै keyframes reverse image search) ।
4. साथी/परिवारलाई “हुरुक्कै शेयर नगर्नु, पहिले प्रमाण हेर्नु” भन्ने चेतना दिनुहोस्।